Monetaryzm – szkoła ekonomiczna i jej znaczenie

Monetaryzm to nurt w teorii ekonomii, który szczególny nacisk kładzie na rolę podaży pieniądza w gospodarce. Jego zwolennicy uważają, że to właśnie ilość pieniądza w obiegu w największym stopniu wpływa na inflację, wzrost gospodarczy i stabilność ekonomiczną państwa. Monetaryzm jest przeciwstawiany keynesizmowi, który większy nacisk kładł na politykę fiskalną i interwencjonizm państwowy. Najważniejszym przedstawicielem monetarystów był Milton Friedman, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, który w drugiej połowie XX wieku ukształtował podstawy tej teorii i wpłynął na politykę gospodarczą wielu państw, w tym Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii.

Podstawowe założenia monetaryzmu

Ilościowa teoria pieniądza

Monetaryzm wywodzi się z ilościowej teorii pieniądza, której początki sięgają jeszcze myśli Davida Hume’a i Irvinga Fishera. W skrócie sprowadza się ona do równania: MV = PQ, gdzie M oznacza ilość pieniądza, V szybkość obiegu pieniądza, P poziom cen, a Q wielkość produkcji. Z tego wynika, że wzrost podaży pieniądza prowadzi bezpośrednio do wzrostu cen, czyli inflacji.

Stabilność prędkości obiegu pieniądza

Według monetarystów prędkość obiegu pieniądza jest względnie stabilna w długim okresie, dlatego głównym czynnikiem kształtującym ceny jest właśnie ilość pieniądza w gospodarce. Stąd wynika przekonanie, że kontrola podaży pieniądza powinna być podstawowym zadaniem banku centralnego.

Krytyka polityki fiskalnej

Monetaryści byli sceptyczni wobec szeroko zakrojonej polityki fiskalnej i interwencjonizmu państwowego, który dominował w polityce gospodarczej po II wojnie światowej. Uważali, że zbyt duża aktywność rządów prowadzi do zaburzeń w gospodarce, nadmiernego zadłużenia i pogłębiania cykli koniunkturalnych.

Znaczenie polityki pieniężnej

Kluczowym postulatem monetarystów było wprowadzenie reguł polityki pieniężnej, które ograniczają arbitralne decyzje władz. Friedman proponował m.in. zasadę stałego, przewidywalnego wzrostu podaży pieniądza, odpowiadającego średniemu wzrostowi gospodarczemu.

Monetaryzm a keynesizm – spór ekonomiczny XX wieku

Keynesizm i jego dominacja

Po II wojnie światowej w ekonomii dominował keynesizm, oparty na założeniu, że rynki nie zawsze są w stanie same się regulować, a państwo powinno aktywnie przeciwdziałać recesjom, zwiększając wydatki publiczne i prowadząc politykę deficytową.

Reakcja monetarystów

Monetaryści sprzeciwili się takiemu podejściu, twierdząc, że polityka fiskalna ma ograniczoną skuteczność, a nadmierne wydatki publiczne napędzają inflację. Wskazywali, że nadmiar pieniądza jest zawsze źródłem problemów gospodarczych, a rząd, próbując „pobudzać gospodarkę”, często tylko pogarsza sytuację.

Inflacja lat 70.

Spór między tymi szkołami szczególnie zaostrzył się w latach 70. XX wieku, kiedy świat doświadczył stagflacji – połączenia stagnacji gospodarczej z wysoką inflacją. Keynesizm nie potrafił wyjaśnić tego zjawiska, podczas gdy monetaryści wskazywali, że jego źródłem była nadmierna ekspansja pieniężna i zbyt luźna polityka monetarna. To właśnie wtedy monetaryzm zyskał popularność jako alternatywa dla keynesizmu.

Milton Friedman i jego wkład

Krytyka interwencjonizmu

Friedman w swoich pracach dowodził, że rynek jest najlepszym mechanizmem regulującym gospodarkę, a zadaniem państwa jest jedynie stworzenie stabilnych warunków funkcjonowania, w tym przewidywalnej polityki monetarnej. Krytykował programy rządowe, które jego zdaniem prowadziły do nieefektywności i marnotrawstwa środków.

Propozycje reform

W praktyce Friedman postulował m.in.:

• zniesienie obowiązkowej służby wojskowej,
• wprowadzenie systemu bonów edukacyjnych,
• ograniczenie wpływu państwa na gospodarkę,
• stałą regułę wzrostu podaży pieniądza.

Wpływ na politykę gospodarczą

Jego idee znalazły odzwierciedlenie w polityce gospodarczej lat 80. – szczególnie w działaniach Ronald Reagan w USA i Margaret Thatcher w Wielkiej Brytanii. Oba państwa postawiły na walkę z inflacją poprzez restrykcyjną politykę monetarną i ograniczenie wydatków publicznych.

Skutki stosowania monetaryzmu

Pozytywne efekty

Monetaryzm przyczynił się do obniżenia inflacji w wielu krajach, szczególnie w USA w latach 80. oraz w Wielkiej Brytanii. Jego idee pozwoliły przywrócić stabilność gospodarczą po okresie stagflacji i zwiększyły zaufanie do polityki banków centralnych.

Ograniczenia i krytyka

Krytycy monetaryzmu wskazują jednak, że polityka oparta wyłącznie na kontroli podaży pieniądza jest zbyt uproszczona. Prędkość obiegu pieniądza nie zawsze jest stabilna, a współczesne rynki finansowe wprowadzają dodatkowe zmienne. W praktyce banki centralne nie ograniczają się dziś do sztywnych reguł, lecz stosują szeroki wachlarz narzędzi polityki monetarnej, łącząc elementy monetaryzmu i keynesizmu.

Współczesne podejście

Obecnie monetaryzm nie jest dominującą szkołą ekonomii, ale jego dziedzictwo widać w niezależności banków centralnych i koncentracji na stabilności cen jako podstawowym celu polityki pieniężnej. Wiele współczesnych działań, takich jak inflation targeting, czyli cel inflacyjny, to w praktyce rozwinięcie idei Friedmana o przewidywalnej polityce monetarnej.

Moja refleksja

Dla mnie monetaryzm jest przykładem tego, jak teoria ekonomiczna może wpłynąć na realną politykę i zmienić bieg historii gospodarczej. Choć nie rozwiązał wszystkich problemów i miał swoje ograniczenia, stanowił skuteczną odpowiedź na wyzwania lat 70. i 80. Jego nacisk na stabilność, przewidywalność i ograniczoną rolę państwa w gospodarce uważam za wartościowy, szczególnie w czasach, gdy łatwo sięga się po doraźne rozwiązania w postaci zwiększania wydatków publicznych czy nadmiernego zadłużania się. Wierzę, że współczesna ekonomia powinna czerpać z monetaryzmu te elementy, które sprawdzają się w praktyce – zwłaszcza kontrolę inflacji i niezależność banków centralnych – ale jednocześnie uwzględniać złożoność dzisiejszej gospodarki globalnej.

Monetaryzm w praktyce polityki gospodarczej

Zastosowanie monetaryzmu w Stanach Zjednoczonych

Najbardziej znanym przykładem zastosowania monetaryzmu była polityka gospodarcza w USA na początku lat 80., kiedy przewodniczącym Rezerwy Federalnej był Paul Volcker. Pod wpływem idei Friedmana Fed zdecydował się na zdecydowane ograniczenie podaży pieniądza, co początkowo doprowadziło do recesji i wysokiego bezrobocia, ale w dłuższej perspektywie skutecznie zahamowało hiperinflację. Dzięki temu Stany Zjednoczone mogły wejść na ścieżkę stabilnego wzrostu gospodarczego.

Monetaryzm w Wielkiej Brytanii

W Wielkiej Brytanii monetaryzm znalazł swoje odbicie w polityce Margaret Thatcher, która rozpoczęła reformy gospodarcze oparte na kontroli inflacji, prywatyzacji i ograniczaniu wydatków publicznych. Podobnie jak w USA, w pierwszej fazie oznaczało to wysokie koszty społeczne – rosnące bezrobocie i niezadowolenie społeczne – ale w efekcie doprowadziło do uzdrowienia finansów publicznych i zwiększenia konkurencyjności gospodarki brytyjskiej.

Krytyka polityki monetarystycznej

Choć monetaryzm odniósł pewne sukcesy, krytykowano go za brak elastyczności. Ustalanie sztywnego tempa wzrostu podaży pieniądza okazało się w praktyce trudne, ponieważ prędkość obiegu pieniądza wcale nie była tak stabilna, jak zakładali teoretycy. Ponadto nadmierna koncentracja na inflacji prowadziła często do zaniedbania problemów społecznych, takich jak bezrobocie czy rosnące nierówności.

Monetaryzm a współczesna ekonomia

Dziś monetaryzm nie jest już jedyną dominującą doktryną, ale jego dziedzictwo pozostaje bardzo wyraźne. Współczesne banki centralne, takie jak Europejski Bank Centralny czy Narodowy Bank Polski, koncentrują się na utrzymaniu stabilności cen i wyznaczają cele inflacyjne, co jest bezpośrednim rozwinięciem myśli monetarystycznej. Jednocześnie polityka monetarna łączona jest z elementami keynesowskimi – interwencją państwa w sytuacjach kryzysowych, co widać było np. podczas globalnego kryzysu finansowego w 2008 roku czy pandemii COVID-19.

Moja opinia o monetaryzmie we współczesnym świecie

Uważam, że monetaryzm był potrzebnym zwrotem w polityce gospodarczej drugiej połowy XX wieku, ale jego sztywność i dogmatyzm sprawiły, że dziś pełni raczej rolę fundamentu niż jedynej recepty. Najcenniejsze, co pozostawił, to przekonanie, że inflacja jest zawsze zjawiskiem monetarnym, a kontrola podaży pieniądza i niezależność banków centralnych są kluczowe dla stabilności gospodarki. W czasach kryzysów konieczna jest jednak pewna elastyczność – same reguły nie wystarczą.

Tabela – główne cechy monetaryzmu

Aspekt	Opis
Podstawowe założenie	Ilość pieniądza w obiegu decyduje o inflacji i stabilności gospodarki
Główna postać	Milton Friedman – twórca nowoczesnego monetaryzmu
Stosunek do polityki fiskalnej	Krytyka wydatków publicznych i deficytu; ograniczona rola państwa
Rola banku centralnego	Kontrola podaży pieniądza, przewidywalne reguły monetarne
Sukcesy	Obniżenie inflacji w USA i Wielkiej Brytanii w latach 80.
Słabe strony	Zbyt sztywne założenia, trudności w praktycznej realizacji, wzrost bezrobocia w pierwszej fazie reform
Dziedzictwo	Cele inflacyjne banków centralnych, niezależność instytucji monetarnych